ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ (ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟ) ΠΑΙΔΙΚΟ-ΕΦΗΒΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΣΗΜΕΡΑ-ΜΙΑ ΑΠΟΨΗ

Το ελληνικό κοινωνικό (ρεαλιστικό) παιδικό –εφηβικό μυθιστόρημα παρά τη σύντομη ιστορία της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας παρουσιάζει παραδόξως μια στέρεα βάση και πορεία, κυρίως γιατί βρέθηκε στα χέρια συγγραφέων ώριμων και ικανών να χειριστούν τα ευαίσθητα θέματα που συνήθως πραγματεύεται. Πρόκειται για συγγραφείς οι οποίοι έζησαν τη δύσκολη και τραυματική περίοδο της Κατοχής καθώς και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια. Συχνά εξέφραζαν και συγκεκριμένες πολιτικές απόψεις για τα γεγονότα που έζησαν και περιγράφουν στα βιβλία τους με τις απόψεις των ειδικών να διίστανται για το αν θα πρέπει να υπάρχει πολιτική διάσταση στα παιδικά βιβλία.

Η δεκαετία της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που αντιμετωπίζει η χώρα μας έφερε ξανά στο προσκήνιο θέματα που για αρκετό διάστημα είχαν μπει στο περιθώριο, όπως η παιδική φτώχια και εργασία, οι οικονομικές και ταξικές διαφορές, η ανεργία των γονέων και η συνακόλουθη ανασφάλεια και αβεβαιότητα στην οικογένεια, η μετανάστευση για την ανεύρεση εργασίας. Παράλληλα αναδύονται νέα προβλήματα, όπως ο σχολικός και διαδικτυακός εκφοβισμός, η εκτεταμένη χρήση των νέων τεχνολογιών, η επιστροφή στην επαρχία για την εξοικονόμηση χρημάτων, περιβαλλοντικές καταστροφές. Ενώ και στη γύρω περιοχή οι πολεμικές συρράξεις και πολιτικές ταραχές δημιούργησαν ένα ισχυρό προσφυγικό ρεύμα με πολλές οικογένειες και παιδιά να αναζητούν καταφύγιο στη χώρα μας.

Οπωσδήποτε ο καλύτερος τρόπος για να  μεταφέρει κανείς το πορτρέτο μιας εποχής στον αναγνώστη είναι η χρονική απομάκρυνση από τα γεγονότα της εποχής και τις προεκτάσεις τους, τότε που θα έχει καθίσει ο κουρνιαχτός και η αξιολόγηση των καταστάσεων θα μπορέσει να γίνει με μεγαλύτερη αντικειμενικότητα και ψυχραιμία. Ωστόσο, κανείς δημιουργός δεν μπορεί να σωπάσει και να καταπνίξει την επιθυμία να γράψει για την εποχή του και τη νωπή μνήμη των γεγονότων εφόσον εξ ορισμού η πραγματικότητα αυτή συνιστά τη δική του καθημερινότητα και των συμπολιτών του διαμορφώνοντας το παρόν του. Κάτι τέτοιο θα έμοιαζε με εκούσια εθελοτυφλία.

Όσον αφορά το ευαίσθητο κοινό της παιδικής-εφηβικής λογοτεχνίας έχουμε ήδη γίνει μάρτυρες μιας μεγάλης παραγωγής βιβλίων σχετικά με την οικονομική κρίση, το προσφυγικό ζήτημα και τον σχολικό εκφοβισμό.  Η μεγάλη παραγωγή μαρτυρά εκτός από την συγγραφική ευαισθησία και προβληματισμό των δημιουργών και μία ευκαιριακή εκμετάλλευση των ζητημάτων αυτών.

Επειδή η συγχρονία και η άμεση αντίδραση του θυμικού πολλές φορές οδηγούν σε επιφανειακή προσέγγιση των προσώπων και των καταστάσεων καθώς και καθαρά προσωπικές εκτιμήσεις και υπολογισμούς με πρόσκαιρη διάρκεια και αξία, απαιτείται μεγάλη προσοχή στην προσέγγιση και έκθεση των περιγραφόμενων συμβάντων γιατί έχουμε να κάνουμε με μία πραγματικότητα σε διαρκή εξέλιξη χωρίς να έχουν ξεκαθαριστεί ακόμη εντελώς όλοι οι παράγοντες που τον καθόρισαν.

Αν και διανύουμε μία περίοδο σκοτεινή και αβέβαιη, δεν πρέπει να μεταφέρεται η ενήλικη απαισιοδοξία και απελπισία σε βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά και τα βοηθούν να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν με τους δικούς τους όρους και περιορισμούς τον σύγχρονο κόσμο γύρω τους. Εξάλλου, η ίδια η ζωή και η  κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα είναι μία συνεχής πορεία με εναλλαγή ζοφερών και φωτεινών διαλειμμάτων. Στόχος πρέπει να είναι η ανάδειξη των γεγονότων και όχι η υπόδειξη στάσεων και κρίσεων.

Τα τελευταία χρόνια στο εφηβικό βιβλίο προβληματίζει και απογοητεύει η εκτεταμένη χρήση της βωμολοχίας ως ενδεικτικό χαρακτηριστικό της γλώσσας των νέων και της ενδιάμεσης και αμήχανης ηλικιακής αυτής φάσης. Η βωμολοχία ναι μεν αποτελεί ένα χαρακτηριστικό της εφηβικής ηλικίας αλλά δεν θα πρέπει να χαρακτηρίζει το κείμενο ως αποδεικτικό στοιχείο πως απευθύνεται σε νέους και εφήβους. Μπορεί  να συνιστά μέρος του κειμένου ως μία διαπιστωμένη και συχνά παροδική πτυχή της ζωής του εφήβου αλλά όχι κυρίαρχο στοιχείο του.

Όσοι ασχολούνται με την έκδοση παιδικών και εφηβικών βιβλίων ίσως θα χρειαζόταν να κρατούν μία απόσταση απέναντι στον δημιουργικό οργασμό που παρουσιάζουν ορισμένα επίκαιρα θέματα και να επικεντρώνουν την προσοχή τους όχι τόσο στα έργα εκείνα που προσπαθούν να ερμηνεύσουν τα σύγχρονα γεγονότα ή να προβάλλον μία επιδερμική μεταφορά τους. Αντίθετα, θα ήταν χρησιμότερο να προσφέρουν αξιόπιστα καταγραμμένα στιγμιότυπα από την καθημερινότητα της εποχής μας ώστε να λειτουργούν ως αξιόπιστοι μάρτυρες μίας κρίσης σε εξέλιξη που είναι στο χέρι του ανθρώπου να έχει ελπιδοφόρα κατάληξη.